Fransa’da “Provence-Alpes-Côte d’Azur” kısacası “Provence Bölgesi” dediğinizde ilk akla gelen şey “Lavanta” dır.. Manosque doğumlu yazar Jean Giono’nun dediği gibi “Lavanta Provence’in Ruhudur”…Bu bölgenin ovalarına, platolarına gittiğinizde, sizi mis gibi kokularla karşılayan bu bitki o bölge insanlarının geçim kaynağı olmasının yanında bir kültürü haline gelmiştir.. Provence Bölgesindeki insanlar, adeta lavanta ile yatmakta, lavanta ile kalkmaktadırlar.. Bu yazımda Lavanta bitkisinin özelliklerini ve “Provence Bölgesi” ndeki kültürel etkilerini sizlere aktarmaya çalışacağım.
Bu bitki, latince “yıkamak, temizlenmek” anlamına gelen “Lavare” sözcüğünden türemiş Lavandula ismiyle bilinir.. Lavare ismi, bitkinin eski zamanlarda temiz işlerinde kullanılmasından ötürü olmuştur.
Lavanta Bitkisi; Ballıbabagiller familyasından, aromatik bitkiler sınıfında, 1 metreye kadar boylanabilen, yarı çalımsı, çok yıllık bir bitkidir.. Aynı kökten 15-20 yıl süresince çiçek alınabilmektedir.. Bitkinin çiçek ve çiçek saplarından elde edilen “uçucu yağ” dünyada ticareti en çok yapılan 15 uçucu yağdan birisidir.. Anayurdu Akdeniz havzası olan lavantanın dünyada 20 kadar türü vardır.
Yirminci Yüzyılın başlarında Fransız Kimyager “Rene Gattefosse” un bir laboratuvar kazasında elini yaktıktan sonra lavanta yağı sürmesi ve hızlıca iyileşmesi bir dönüm noktası olmuştur..O günden bu güne Rene Gattefosse “Dünyada Aromaterapi’nin Babası” olarak anılmaktadır.
Lavanta dünyada daha çok Batı Akdeniz Bölgesinde yayılmıştır. Bugün “yabani olarak” Güney Fransa, Orta İtalya, Eski Yugoslavya, İspanya ve Yunanistan’da yaygın durumdadır. Ancak “kültür yetiştiriciliği” Bulgaristan, İngiltere, Kuzey Afrika ülkelerinde yapılmaktadır.
Günümüzde üretim rakımı (yüksekliği) 200 metrelerden başlamakla birlikte gerçek lavantalar soğuğa toleranslıdır ve en sevdiği mevkiler 800 ve 1500 metrelerdir. Lavanta kalitesinin irtifa ile arttığı kabul edilir.. İklim ve toprak cinsi olarak seçici olmayan bir bitkidir.. Kurağa, sıcağa ve soğuğa oldukça dayanıklıdır. Ancak kışı çok sert geçen bölgelerde bazen soğuk zararı görülmektedir.
Yükseklik ve hava şartlarına göre Temmuz ortasından Ağustos sonuna kadar çiçek açar. Lavantalar, henüz tomurcuk halinde iken toplanmalıdır. Saplarıyla birlikte toplanan çiçekler, demet halinde bağlanıp gölge bir yere asılarak kurutulur. İyice kuruduktan sonra çiçekler saptan ufalanarak ayrılır.
Lavanta bir süs bitkisi olmaktan “çok daha ötede bir bitkidir”. Lavanta uçucu yağı, en fazla kozmetik ve parfüm sanayinde kullanılmaktadır. Bunun yanında güzel kokusu nedeniyle sabun ve diğer endüstri kollarında, ilaç sanayinde ve ağrı kesici, sakinleştirici, uykusuzluk giderici özellikleriyle de aromaterapide kullanılmaktadır. İdrar arttırıcı ve romatizma ağrılarını dindirici etkisi de vardır. Lavanta çiçekleri sedatif etkisinden dolayı çay şeklinde de kullanılmaktadır. Özellikle lavanta çiçeklerinden elde edilen ballar ve dondurmaların çok güzel tatları olduğunu unutmamak gerekir…
Lavanta müthiş kokusuyla, güzelliğin, zarafetin ve hoşluğun sembolüdür. Birçok faydaları olan bu harika bitkinin belli başlılarını sayalım :
– Stresle ilgili baş ağrılarında etkili bir iyileştiricidir.
– İştahı açar, sindirimi kolaylaştırır.
– Mide ve bağırsaklardaki gazı söktürür.
– Depresyonla ilgili aşırı sinirlilik durumunda yatıştırıcı olur.
– Uykusuzluk halini giderir.
– Kusma refleksini bastırır.
– İdrar söktürücüdür. Böbrekleri temizler.
– Yanık tedavisinde kullanılır
– Ağız, diş eti, boğaz enfeksiyonlarını önler.
– Arı sokmaları, böcek ısırmalarını rahatlatır.
– Yağı cildi temizler, ağrıyan yere sürüldüğünde rahatlatır..
Provence bölgesine gittiğinizde en önemli sorun: Lavanta tarlalarını bulmak ve lavantaları çiçek açmış, rengarenk halde görmektir.. Lavanta tarlaları arasında rotanızı doğru çizmek için, gitmeden önce biraz çalışmanızda fayda vardır.. Hem tarlaların yerlerini, hem de gidiş zamanını çok iyi ayarlamanız gerekiyor.. Bu konuda sizlere yardımcı olması için, bir tanesi “Lavanta Ekim Alanları” diğeri “Lavanta Tarlaları Çiçeklenme Zamanları” ile ilgili 2 harita sunuyorum.. İnternet sitelerinde başka haritalarda bulma imkanınız vardır..
Provence bölgesinde “Lavanta Ekim Alanları” nı 3 ana gruba ayırabiliriz : Luberon Vadisi, Valensole Platosu ve Sault Platosu..Bu alanlarla ilgili haritayı aşağıda bulabilirsiniz.
LUBERON VADİSİ : Marsilya’ya en yakın lavanta tarlalarına Luberon Vadisinde ulaşabilirsiniz. Bu vadi Cavaillon kasabasından Manosque kasabasına kadar uzanan, içinde Gordes, Menerbes, Bonnieux, Roussillon, Lacoste, Lourmarin gibi daha birçok ünlü köyün bulunduğu, çok güzel bir coğrafyadır. Buradaki Lavantalar erken zamanda çiçeklenen ve hasadı en erken olan yerdir..10 haziran ile başlayan çiçeklenme 15 Temmuz’a kadar devam eder.. Luberon Vadisinde lavanta görmek istiyorsanız bu tarihler arasında ziyaret etmelisiniz..
VALENSOLE PLATOSU : Manosque’nin doğusunda kalan Castellano’ya kadar uzanan ve kuzeyde “Saint-andre-les-Alpes” ve “Thoard” köyleri ile sınırlanmış Valensole kasabası merkezli bölgedir.. Bu bölgedeki Lavantalar farklı cinslerde, daha hacimli ve görselliğinin daha zengin olduğunu söyleyebiliriz..15 haziran civarı başlayan çiçeklenme 25 Temmuz’a kadar sürer.. Platonun bazı bölgelerinde 10 Ağustos’ta da lavanta tarlalarını görebilirsiniz..
SAULT PLATOSU :Luberon vadisinin kuzeyinde kalan, doruklarda “die” kasabasına kadar uzanan ince uzun, rakımı die kasabasına doğru yükselen , sault kasabası merkezli bir bölgedir.. Burası yüksekliğinden dolayı lavantaların en geç çiçek açtığı ve en son toplanan bölgedir..Diğer bölgelerde hasadı kaçırırsanız burada mutlaka lavantaları toplanmamış bir tarla bulabilirsiniz.. Aşağıda bulunan fotoğrafı “sault” bölgesinden çektim.. Gördüğünüz gibi hasat yapılmış ve yapılmamış tarlaları arka arkaya görmek farklı bir görüntü yaratıyor..
Provence bölgesini ve Lavanta Tarlalarını gezmeyi planlayanların sorduğu en önemli soru: Ne zaman gitmeliyim ?
Lavanta bitkisinin farklı çiçeklenme ve hasat zamanları vardır…Büyük ve arazi yapısı bambaşka olan Provence bölgesinde lavanta çiçeklerinin bir anda olgunlaşmayacağı çok açıktır. Haziran aylarında lavantalar çiçeklenmeye başlar.. Bu dönemde yeşildir ve bitki yeterince büyümediği için görselliği yeterli olmayacaktır. Lavanta bitkisinin gelişimi, çiçek açması ve hasada hazır hale gelmesi bir çok doğal faktöre bağlı olduğu için yıldan yıla minik farklılıklar gösterebilmektedir.. Bu bölgede genellikle “temmuz başı ve ağustos ayı ortasında” Lavanta Hasadı tamamlanmaktadır… Provence bölgesinde “Lavanta’yı Tarlalarda Yakalamak için En uygun Zamanın” TEMMUZ AYININ BAŞI VE ORTASI ARASINDA olduğunu söyleyebilirim..
Aşağıdaki “Lavanta Tarlaları Çiçeklenme Zamanları” haritası Lavanta Tarlalarının izini sürmek için doğru zamanlama konusunda size ipuçları verebilir.
Endişeye gerek yok : Aslında Provence bölgesinde “Lavanta zamanını yakalayamam” diye hiç endişelenmeyin… Gittiğinizde deniz kenarından yüksek tepelere doğru bir rota çizin.. Aşağı bölgelerde hasat daha erken olmaktadır.. Lavanta Tarlalarını buralarda yakalayamazsanız yükseklere tırmandıkça bir yerlerde mutlaka yakalarsınız..
Lavanta turizmi olur da, müzesi olmaz mı ? Provence bölgesinin farklı yerlerinde “Lavanta Müzeleri” bulunmaktadır.. Bu müzelerde lavanta yağının çıkarılması, lavanta hasadının videoları, eski üretim makinaları, bahçelerinde dikilmiş lavanta örnekleri bulunabilir.. Ama mutlaka var olan “satış mağazasıdır”.. Bu müzelerin “ticari” bakışla hazırlandığını unutmayın.. Mağazalarında bol çeşit ve farklı ürünler bulabilirsiniz, ama fiyatlara dikkat..!! Provence bölgesindeki “lavanta müzelerinin” listesini aşağıda paylaşıyorum..
Müze adresi : 276 Route de Gordes, 84220 Cabrières-d’Avignon, Fransa
Web adresi : http://www.museedelalavande.com
Müze adresi : 2200 Route des Gorges, 07700 Saint-Remèze, Fransa
Web adresi : https://www.museedelalavandeardeche.com/
Müze adresi : Route de Gréoux, 04210 Valensole, Fransa
Web adresi : https://lavande-valensole.com/
Müze adresi : 32 Boulevard Gassendi, 04000 Digne-les-Bains, Fransa
Web adresi : https://www.nicolosi-creations.fr/pages/musee/visitez-le-musee-de-la-lavande.html
Provence bölgesi “lavanta ile yatıp, lavanta ile kalktıkları” için kültürel olarak ta faaliyet düzenlemekten geri kalmıyorlar.. Bölgede özellikle temmuz ve ağustos aylarında lavanta ile ilgili festivaller, geçitler, fuarlar eksik olmuyor..Çok eğlenceli geçen bu festivallerin listesini aşağıda yazıyorum.. Festivaller genelde bulunduğu kasaba ile beraber anılıyor.. Festival tarihlerinde yıldan yıla 1-2 gün farklılık olabiliyor ..İnternetten kasabanın ismini yazarak en son olmuş ve olacak festivallerin tarihlerini bulabilirsiniz.
Ferrassieres Lavanta Festivali – Temmuz başı
Barjac Lavanta Festivali – Temmuz ortası
Valensole Lavanta Festivali – Temmuz ortası
Apt Lavanta Festivali – Temmuz ortası
Reiz Lavanta ve Bal Festivali – Temmuz ortası
Barreme Lavanta Festivali – Temmuz sonu
Thorame haute Lavanta Festivali – Temmuz sonu
Digne-les-Bains Lavanta Geçidi – Ağustos başı
Valreas Lavanta Geçidi – Ağustos başı
Sault Lavanta Festivali – Ağustos başı
Aziz Andre de Rosans Lavanta Festivali – Ağustos ortası
Saint-Geniez Lavanta Festivali – Ağustos ortası
Esparron sur Verdon Lavanta Festivali – Ağustos ortası
Digne-les-Bains Lavanta Fuarı – Ağustos sonu
